بیشه ناژوان، پارک جنگلی نیست

ناژوان، محیطی طبیعی در میان شهر اصفهان است که همچون ریه‌های شهر، نقش مهمی در تلطیف هوای اصفهان دارد. در فرهنگ مردم اصفهان همیشه از ناژوان با عنوان «بیشه ناژوان» نام برده شده و همواره بخشی از پهنه تاریخی، فرهنگی، طبیعی «مهربین» در اصفهان بوده است. اما این روزها اگر سری به این بیشه قدیمی اصفهان بزنید همه‌جا با تابلوهایی روبرو می‌شوید که عبارت «پارک جنگلی ناژوان» بر روی آنها نقش بسته است.
در فرهنگ‌های زیست‌محیطی، واژه پارک به عرصه‌های وسیعی گفته‌می‌شود که دارای عواملی همچون زی‌بوم یا بیوم‌های طبیعی، گونه‌های نادر، اشکال قابل توجه زمین‌شناسی و یا دیرین‌شناسی، چشم‌انداز‌های بدیع، زیست‌بوم‌های بکر و جنگل‌های قدیمی و یا دست‌کاشت باشد.
پارک، دارای انواع متنوعی همچون پارک جهانی، پارک ملی و تاریخی، پارک ملی حیات‌وحش، پارک ملی یادبود، پارک استانی، پارک شهری، پارک منطقه‌ای، پارک محلی، پارک طبیعت، پارک جنگلی طبیعی، پارک جنگلی دست کاشت است.
گفتنی است که سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور چهار گروه شاخص زیر را به عنوان پارک در نظر گرفته است:
۱- پارک جنگلی طبیعی
۲- ذخیره‌گاه جنگلی
۳- پارک جنگلی دست‌کاشت
۴- پارک کویری

افزون بر انواع پارک جنگلی که نام برده شد، یک نوع از محیط‌های طبیعی «بیشه» نامیده می‌شود. بیشه را معمولاً برای پوشش‌های گیاهی به کار می‌بریم که اطراف رودخانه و یا شیار دره‌ها در مناطق خشک یا نیمه خشک ظاهر می‌شوند. این واژه به تجمع درختچه ها در نیزارها نیز گفته می‌شود.
بیشه (پارسی میانه: ویشَک) پوشش گیاهی متراکمی از درختان کوتاه و درختچه‌ها و بوته‌ها است که معمولا از یک گونه یا چند گونه‌های محدود از گیاهان تشکیل شده است.
یکی از دلایل پیدایش بیشه‌ها، ریختن دانه‌های بارور یک گونه گیاهی در پناه گیاهان محافظ بزرگ‌تر و رشد آنهاست. برخی بیشه‌ها نیز به خاطر دخالت‌های انسانی و تغییر کاربری زمین‌های پیرامون آن توسعه می‌یابند.
در اصفهان از دیرباز به مناطق طبیعی یا نیمه طبیعی حاشیه زاینده‌رود بیشه گفته‌اند. برای نمونه می‌توان از بیشه‌های قدیم اصفهان همچون بیشه ناژوان، بیشه حبیب‌، بیشه خزائی، بیشه خلیفه(گری ارامنه جلفا)، بیشه پلاسان، بیشه جلالون نام برد که در حال حاضر متاسفانه بجز بیشه ناژوان از بقیه جز نام چیزی باقی نمانده است.
واژه ناژوان، آمیخته از دو بخش ناژو + ان که منظور از ناژ یا ناژو، درختان از خانواده صنوبر و «ان» پسوند جای است و ناژوان به معنی جایگاه درختان ناژ است. پس ناژوان در غرب اصفهان، بیشه‌ای از درختان بومی اصفهان همچون صنوبر و کبوده بوده است که بعدها گونه‌های دیگر هم به آن افزوده شده و سپس باغ‌های میوه و مزرعه‌ها را نیز در دل خود جای داده است.

بی گمان، واژه‌های ویژه جغرافیای فرهنگی اصفهان (ژئوکالچر / زمین فرهنگ) همچون «مادی» و‌ «بیشه»، بخشی از هویت این شهر به شمار می‌‌روند و جایگزین کردن آن‌ها با واژه‌هایی همچون «نهر» یا «پارک جنگلی»، اشتباهی راهبردی و نادیده گرفتن بخشی از هویت و میراث طبیعی – فرهنگی اصفهان به شمار می‌رود.
عدم شناخت و درک درست از ماهیت و هویت بیشه ناژوان توسط مدیریت شهری اصفهان در سال‌های گذشته موجب بارگذاری‌های غیر ضروری، غیر اصولی و مخرب همچون آکواریوم، باغ خزندگان، شهربازی، موزه پروانه‌ها، کافی‌شاپ، پارکینگ و … شده است و به بهانه تامین این تاسیسات بخش‌های وسیعی از بیشه ناژوان تملک و ساخت و ساز شده است.

شاهین سپنتا